Zapraszamy na wycieczkę śladami historii ziemi kętrzyńskiej

Wopławki – pałac, fot. z 2018r. Alicja Woronowicz

W sobotę 8 października Centrum Biblioteczno – Kulturalne organizuje kolejną samochodową wycieczkę. Trasa obejmować będzie najbliższe okolice Kętrzyna. Pierwszy etap to Wopławki, gdzie zobaczymy zabytkowy pałac, bramę parkową i neogotycki spichlerz. Potem, z uwagi na zbliżający się miesiąc listopad, odwiedzimy kilka okolicznych cmentarzy. Najpierw ruiny kaplicy grobowej w Wopławkach, gdzie pochowano członków rodziny Schmidt von Schmiedtseck, właścicieli pobliskiego majątku, w tym starostę powiatu rastenburskiego w latach 1895 – 1912. Był to baron Hilmar Ernst Elimar Louis Rudolf Schmidt von Schmiedtseck (13.03.1863 – 26.05.1912), o którym więcej dowiedzieć się można na stronie CBK https://www.cbk.starostwo.ketrzyn.pl/2022/02/10/ciekawostki-nie-tylko-historyczne-powiatu-ketrzynskiego-cz-7/

Potem odwiedzimy miejsce pochówku lekarza pułkowego, kapitana Tadeusza Gisgesa, polskiego jeńca wojennego z kampanii wrześniowej, który zmarł w wyniku wypadku w grudniu 1944r. i został pochowany na cmentarzu w Karolewie. Następnie na cmentarzu komunalnym w Czernikach odwiedzimy kwaterę rodziny Dembowskich, których członkowie przez wiele lat w okresie międzywojennym kierowali zakładem dla epileptyków w Karolewie. Ostatni cmentarz, który zwiedzimy znajduje się w miejscowości Góry, gdzie znajduje się także pamiątkowy głaz postawiony w 1936r. na pamiątkę bitwy pod Wopławkami, jaka rozegrała się w kwietniu 1311r. pomiędzy rycerzami Zakonu Najświętszej Maryi Panny a pogańskimi wojskami litewskimi pod dowództwem księcia Witenesa. Więcej informacji o cmentarzach znaleźć można na stronie CBK

http://www.cbk.starostwo.ketrzyn.pl/wp-content/uploads/2022/08/ALBUM_cmentarze.pdf

Ostatnim punktem wycieczki będzie zwiedzanie prawdopodobnego miejsca bitwy.

Zapraszamy wszystkich zainteresowanych w sobotę o godzinie 10.00. Ale zanim udamy się w trasę najpierw w siedzibie CBK przy ul. Pocztowej 11 nastąpi otwarcie wystawy „Kętrzyn 1960 w obiektywie Heinza Hoppe”.

 

Poniżej garść informacji o miejscowości Wopławki (niem. Woplauken)

Pierwotnie było to pruskie pole osadnicze, tzw. lauks, który należał do Prusa z plemienia Bartów o imieniu Wope. Stąd pierwsza nazwa miejscowości Wopelauken, czyli „pole Wopego”. Pod koniec XIV wieku w miejscu pruskiej osady założono wieś na prawie chełmińskim. Należało do niej 51 włók (856,6 ha) ziemi, które w 1480r. powiększone do 60 (1007,8 ha). Na podstawie wykazu z 1587r. właścicielem był Jacusch von der Mülbe z obowiązkiem jednej służby zbrojnej. W posiadaniu tego rodu Wopławki znajdowały się do 1745r. kiedy to majątek wraz z folwarkiem Strzyże został sprzedany wdowie du Pluthe z domu Truchsess. W 1756r. Wopławki przeszły na własność płk. E. Partheim, którego żona, hrabina Eleonora Stanisławska, sprzedała majątek po śmierci męża. W 1825r. właścicielem był baron Schenk zu Tautenburg, pan na Dobie i Parczu. Trzy lata potem, w 1828r. Wopławki kupił baron F. W. Louis von Schmiedtseck, którego potomkowie mieszkali tam aż do 1945r. Ród ten pochodził z miejscowości Uri w Szwajcarii, a tytuł szlachecki uzyskał z rąk króla szwedzkiego. Na pamiątkę rodowej miejscowości nazwali utworzony w XIX w. folwark Uri, obecnie Góry. Rodzina ta wybudowała pałac w stylu późnoklasycystycznym, w miejscu barokowej budowli, której historia sięga 1664r.

Pałac

Początkowo pałac wzniesiono na planie prostokąta z ryzalitem od frontu. W trakcie późniejszych przebudów dostawiono do jego elewacji tylnej dwa skrzydła: większe – południowe i mniejsze – wschodnie, pomiędzy którymi znalazł się taras. Zachowały się niektóre, grubsze ściany wtopione w obecną bryłę pałacu. Z tego pierwszego założenia pochodzi też barokowa brama wjazdowa z datą 1611. Pałac przebudowano po raz pierwszy w XVIII w. Gruntowny remont i przebudowę obiektu przeprowadzili nowi właściciele, czyli rodzina von Schmiedtseck. Wznieśli m.in.  skrzydło wschodnie na fundamencie którego widnieje data „1848”. Już wcześniej musiały mieć miejsce jakieś remonty, skoro na dachu znalazła się chorągiewka  z data „1806”. Na drugiej z chorągiewek wieńczących dach czytelna jest data „1880”. Ostatni remont przeprowadzono w latach 20. XX w. Ogółem kubatura pałacu wynosi 5761m³, powierzchnia – 715m², a liczba pomieszczeń – 22. Obecnie bryła pałacu jest rozczłonowana i składa się z parterowego skrzydła głównego z piętrowym ryzalitem. Skrzydło wschodnie piętrowe. Każdy z członów bryły przykrywa oddzielny dwuspadowy dach zamknięty neobarokowymi szczytami. Pałac częściowo podpiwniczony, ma dwutraktowy układ wnętrz ze schodami z centrum tylnego traktu, prowadzącymi do pokoi na poddaszu. Wszystkie wnętrza przykryte były stropami drewnianymi z otynkowana podsufitką – jedynie w piwnicach były ceglane sklepienia kolebkowe. W 1964r. w pałacu była jeszcze boazeria dębowa dekorowana intarsją, a w 1977r. odnotowano jeszcze XIX-wieczny kominek z szarego marmuru i dębowe schody z balustradą o kręconych tralkach.

Po II wojnie światowej majątek przejęty został przez PGR, a pałac adaptowano na biura, pomieszczenia socjalne ze stołówką i mieszkania pracowników. Była tam siedzibą Przedsiębiorstwa Hodowli Zarodowej.  W 1977r. wykonano dokumentację na remont pałacu stwierdzając zresztą tylko nieznaczne pęknięcia ścian. Jeszcze w 1986r. wykonany został projekt adaptacji pałacu na szkołę. Remontu jednak nie wykonano i nieużytkowany od 1977r. pałac popadł w ruinę. Wtedy też zdemontowano pokrycie dachowe (kamienne gonty) – zapewne na czyjeś prywatne potrzeby budowlane – pokrywając folią, która z czasem porwała się, tworząc miejsce dla opadającego deszczu.  W latach 90. pałac nabyła osoba prywatna, która rozpoczęła prace ratownicze i konserwatorsko-remontowe. Niestety, brak zrozumienia ze strony ówczesnej konserwator zabytków w Olsztynie wobec czynionych prac remontowych i adaptacyjnych, zniechęciło nowego właściciela do dalszych działań w ochronie tego zabytku.

Wopławki – pałac, fot. sprzed 1945r. udostępniła Edith Kaes

Pałac, fot. sprzed 1945r. udostępniła Edith Kaes

Brama wjazdowa, fot. sprzed 1945r. udostępniła Edith Kaes

Budynki gospodarcze

W zespole pałacowo – folwarcznym zachowały się jeszcze niektóre budynki gospodarcze, zbudowane podczas prac remontowych i rozbudowy pałacu. W II połowie XIX w. wzniesiono neogotycki spichlerz i kuźnię. Wcześniej, bo w 1856r. stanęła stajnia. Prace zakończono remontem bramy wjazdowej, gdzie w naczółku umieszczono datę „1898”. Prace przy folwarku i pozostałych budynkach zespołu trwały jeszcze w początku XX w. kiedy to zbudowano magazyn, a w 1906r. wzniesiono budynek będący później siedziba dyrekcji PGR. Budynek ten spalił się w 1972r. i został odbudowany w 1978r.

Kaplica grobowa

Na południowy wschód od Wopławek, na porośniętym wzgórzu zwanym Kapliczną Górą (niem. Kapellen Berg), zachowały się ruiny neogotyckiej kaplicy grobowej rodziny von Schmiedtseck, właścicieli pobliskiego majątku Wopławki. W trakcie budowy kaplicy pod koniec XIX w, znaleziono ślady dawnego grodziska pruskiego plemienia Bartów. Kaplica została zniszczona w 1983r. na polecenie ówczesnych władz komunistycznych, wiele zabytkowych nagrobków wywieziono.

Aleja do kaplicy, fot. z 1995r. T. Korowaj

Kaplica grobowa, fot. sprzed 1945r. udostępniła Edith Kaes

Ruiny kaplicy, fot. z 1995r T. Korowaj

Ruiny kaplicy, fot. z 1995r. T. Korowaj

Wejście do kaplicy, fot. z 1995r. Tadeusz Korowaj

Góra Bitwy (niem Schlacht Berg)

Około 1 km w kierunku północnym od zabudowań wsi Wopławki znajduje się wzgórze gdzie rozegrała się bitwa w 1311 roku między wojami litewskimi a rycerzami Zakonu. Miejsce to oznaczono głazem narzutowym z wykutą datą.