ZAPROSZENIE NA WYSTAWĘ „BITWA WARSZAWSKA 1920”

Centrum Biblioteczno – Kulturalne Powiatu Kętrzyńskiego zaprasza na wystawę poświęconą Bitwie Warszawskiej, która miała miejsce 100 lat temu. Otwarcie wystawy nastąpi w sobotę 15 sierpnia o godz. 13.30 w holu Centrum przy ul. Pocztowej 11, z zachowaniem reżimu sanitarnego. Wystawę oglądać będzie można w dni powszednie w godzinach 9.00 – 16.00 do końca września br. Materiały, czyli plakaty, ulotki, mapy i fotografie zaprezentowane na wystawie pochodzą z kilku polskich archiwów oraz źródeł rosyjskich. Wśród niektórych unikatowych dokumentów, eksponowany będzie skan pierwszej strony rozkazu operacyjnego nr 10000 gen. Tadeusza Rozwadowskiego, który to rozkaz zadecydował o zwycięstwie wojsk polskich i rozbiciu Armii Czerwonej pod Warszawą. Oryginał rozkazu, jak i wiele innych dokumentów dotyczących tego wielkiego patrioty, znajduje się w Instytucie Piłsudskiego w Nowym Jorku. Dokumenty te zostały zdigitalizowane i udostępnione.

KALENDARIUM  BITWY  WARSZAWSKIEJ

4 lipca – Generał Michaił Tuchaczewski rozpoczyna atak na pozycje wojska polskiego na północnym odcinku frontu. Przełamanie nastąpi kolejnego dnia nad rzeką Autą. Tym atakiem rozpoczyna marsz na Warszawę.

7 lipca – Z inicjatywy Sejmu Rada Obrony Państwa powołuje do życia Generalny Inspektorat Armii Ochotniczej. Na jej czele staje generał Józef Haller.

19 lipca – Od 19 lipca do 7 sierpnia w Moskwie obraduje 2. Kongres III Międzynarodówki z udziałem m.in. Włodzimierza Lenina, Lwa Trockiego, Józefa Stalina oraz przedstawicieli partii komunistycznych ze świata – USA, Włoch, Niemiec. Uczestnicy debatują nad rozpowszechnieniem rewolucji proletariackiej na świecie.

20 lipca – Na froncie zachodnim bolszewickie wojska dowodzone przez M. Tuchaczewskiego rozpoczynają walki o Grodno i przeprawy przez Niemen. Na południu kraju, w dniach 20-28 lipca, ma miejsce bitwa pod Bóbrką (woj. lwowskie). W tej bitwie dwie polskie dywizje 6. Armii toczą bój osłonowy z oddziałami bolszewickimi dowodzonymi przez Jonę Jakira i Siemiona Budionnego.

21 lipca – Głównodowodzący Armii Czerwonej Siergiej Kamieniew wydaje rozkaz prowadzenia ofensywy bez uwzględnienia tak zwanej linii Curzona jako ewentualnej przyszłej granicy polsko-bolszewickiej.

23 lipca – Dowódca Frontu Zachodniego M. Tuchaczewski wydaje rozkaz, aby do 12 sierpnia podległe mu wojska wkroczyły na tereny polskie (już za linią Curzona), osiągnęły rzekę Wisłę i zdobyły warszawską Pragę. Zamierza rozgromić wojska polskie i otworzyć sobie drogę do Europy Zachodniej. Dowódca Frontu Południowego Aleksander Jegorow wydaje rozkaz dla podległych armii o rozpoczęciu ofensywy, której celem ma być zdobycie Lwowa i otwarcie tym samym drogi na południe Europy. Realizując cele nakreślone na 2. Kongresie III Międzynarodówki, Biuro Polskie w Moskwie powołuje Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski z Julianem Marchlewskim na czele.

24 lipca – W Warszawie zostaje powołany Rząd Obrony Narodowej pod przewodnictwem premiera Wincentego Witosa.

25 lipca – Do Warszawy przyjeżdża francusko-brytyjska misja wojskowo-polityczna. Przybywają m.in. generał francuski Maxime Weygand w charakterze doradcy wojskowego (szef sztabu marszałka Ferdynanda Focha – ojca zwycięstwa nad armią niemiecką w I wojnie światowej) i lord Edgar Vincent d’Abernon, szef Misji, ambasador Wielkiej Brytanii w Berlinie, późniejszy autor książki „Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata”, przybliżającej anglojęzycznemu czytelnikowi znaczenie zwycięstwa oręża polskiego nad bolszewikami pod Warszawą.

26 lipca – W Warszawie Naczelny Wódz Józef Piłsudski nominuje na stanowisko Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego generała Tadeusza Rozwadowskiego.

28 lipca – Na Jasnej Górze pod przewodnictwem kardynała Edmunda Dalbora modlitwa do Matki Bożej: „…Odrzuć wroga od granic naszej Ojczyzny, wróć krajowi naszemu upragniony pokój, ład i porządek, wypleń z serc naszych ziarno niezgody….”

29 lipca – Realizując rozkazy z Warszawy, Wojsko Polskie rozpoczyna uporczywe walki na linii rzek Bug i Narew mające na celu powstrzymanie Armii Czerwonej kierującej się w stronę Warszawy.

30 lipca – W zdobytym przez bolszewików Białymstoku opublikowano Manifest Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski, którym kieruje J. Marchlewski, a jego zastępcą jest F. Dzierżyński. TKRP zaczyna pełnić rolę bolszewickiego rządu w Polsce.

31 lipca – Powołanie generała J. Hallera na dowódcę Frontu Północno-Wschodniego, którego zadaniem jest niedopuszczenie bolszewików do Warszawy. W okolicach Siemiatycz i Janowa Podlaskiego rozpoczynają się zażarte walki o utrzymanie frontu nad środkowym Bugiem. Przez kilka dni Polacy bohatersko odpierają bolszewickie próby zdobycia przyczółków na zachodnim brzegu rzeki. Z powodzeniem rozbijają ataki podejmowane przez oddziały wchodzące w skład XVI Armii.

1 sierpnia – Polskie oddziały podległe generałowi Władysławowi Sikorskiemu po walkach wycofują się z twierdzy w Brześciu nad Bugiem w kierunku Terespola. 2 sierpnia – Przedstawiciel rządu niemieckiego przydzielony zostaje do dowództwa bolszewickiej IV Armii, której pas działania opiera się prawym skrzydłem o Prusy Wschodnie. Jednocześnie, po zaciętych walkach, o godzinie 21 dowództwo polskie

rozkazuje opuszczenie Łomży przez polskie jednostki wojskowe pod dowództwem pułkownika Andrzeja Kopy.

3 sierpnia – W dniach od 1 do 3 sierpnia toczy się bitwa pod Ciechanowcem. Polacy podejmują obronę linii rzeki Nurzec. Oddziały polskie pod dowództwem początkowo generała Jana Rządkowskiego, a następnie generała Aleksandra Osińskiego prowadzą walki z oddziałami bolszewickiej III Armii.

4 sierpnia – Na froncie południowym pomiędzy 2 a 4 sierpnia ma miejsce bitwa pod Nastasowem w Małopolsce wschodniej, wzdłuż linii Strypa–Seret (lewostronne dopływy Dniestru). Tu polska 12. Dywizja Piechoty toczy ciężki trzydniowy bój z bolszewicką 40. Dywizją Strzelecką, blokując jej możliwość posuwania się w kierunku Lwowa od strony Tarnopola. W dowód uznania za dzielność żołnierzy bitwa zostaje uwieczniona na tablicy pamiątkowej znajdującej się na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie.

5 sierpnia – Rząd białostocki J. Marchlewskiego wydaje odezwę „Do włościan polskich”, w której zapowiada reformę rolną i darmowe przekazywanie gruntów. Ma to skłonić polskich chłopów do przyłączenia się do rewolucji proletariackiej, a tym samym porzucenia przez nich służby w Wojsku Polskim. W obliczu nadciągającego niebezpieczeństwa rząd polski wzmaga akcję propagandową, aby zachęcić obywateli do podjęcia walki z bolszewikami. 6 sierpnia – W Warszawie, po długich rozważaniach, przyjęto rozkaz do przegrupowania opatrzony kolejnym numerem kancelaryjnym nr 8358/III. To strategiczna odpowiedź strony polskiej na bolszewickie zamiary zdobycia Warszawy. Według opracowanych

założeń Wojsko Polskie ma wycofać się nad Wisłę do zawczasu przygotowanego inżynieryjnie przedmościa warszawskiego i tu stawić opór nacierającym bolszewikom. Ich zaangażowanie pod Warszawą ma pozwolić na skrycie skoncentrowanego nad Wieprzem, między Dęblinem a Kockiem, polskiego odwodu – grupy uderzeniowej – która śmiałym atakiem od południa ma rozbić pod Warszawą bolszewików. Idea rozkazu jest opracowana przez J. Piłsudskiego. Za przeprowadzenie operacji odpowiada generał T. Rozwadowski.

7 sierpnia – Wojsko polskie rozpoczyna przegrupowanie na linię Wisły.

8 sierpnia – M. Tuchaczewski po konsultacji z głównodowodzącym Armii Czerwonej S. Kamieniewem zmienia główny kierunek natarcia wojsk bolszewickich na Warszawę. Gros sił zostaje skierowane na północne Mazowsze z zadaniem przekroczenia Wisły w okolicach Włocławka, Płocka, Wyszogrodu, zaś tylko nieliczne wojska mają centralnie zaatakować warszawską Pragę od wschodu. W polskiej opinii sytuacja militarna zaczyna przypominać historyczną próbę zdobycia Warszawy z 1831 roku. Widoczne jest tu podobieństwo do zastosowanych przez carskich generałów wariantów Dybicza i Paskiewicza. Wraz z zajmowaniem kolejnych terenów Polski, bolszewicy rozpoczęli organizować miejscowe Rewolucyjne Komitety, tak zwane Rewkomy. Przy sztabie 12 Dywizji Strzelców z 4 Armii zorganizowano Rewkom w Łomży.

9 sierpnia – Bolszewicka IV Armia kontynuuje natarcie na północnym Mazowszu. Oddziały podchodzą pod Ciechanów i Mławę.

10 sierpnia – Przyjmuje się, że tego dnia wdrażany jest do realizacji datowany na 8 lub 9 sierpnia Rozkaz Specjalny Nr 10000 opracowany przez generała T. Rozwadowskiego, napisany odręcznie, bez nadanego kolejnego numeru kancelaryjnego. Ideą tego rozkazu jest przerzucenie części wojsk przeznaczonych do obrony Warszawy od wschodu (na kierunku radzymińskim) do Modlina, z zadaniem zaatakowania wojsk bolszewickich będących w marszu na północnym Mazowszu. Uzyskane z radiowywiadu informacje o kierunku posuwania się wojsk oraz odszyfrowane depesze zawierające dane o sile oddziałów, a nawet dane o morale żołnierzy bolszewickich, pozwalają Rozwadowskiemu na opracowanie śmiałej koncepcji rozprawienia się z Armią Czerwoną nie tylko przy użyciu grupy manewrowej znad Wieprza w pierwszej fazie kontrataku, ale również uderzenia na północnym teatrze działań, w rejonie Ciechanowa i Nasielska.

11 sierpnia – Rada Obrony Państwa ustanawia nowe odznaczenie – Krzyż Walecznych. Dopiero 8 października zostały opublikowane w Rozkazie nr 85 wytyczne dotyczące tego odznaczenia. 12 sierpnia – J. Piłsudski składa na ręce premiera W. Witosa dymisję z pełnionych funkcji państwowych. Piłsudski opuszcza Warszawę i udaje się pod Tarnów, do swej przyszłej żony Aleksandry, a następnie do Puław, gdzie koncentrują się pododdziały do uderzenia znad Wieprza. Witos zataja fakt dymisji Piłsudskiego. Wieczorem w pobliżu Warszawy pododdziały bolszewickiej III Armii podchodzą pod Radzymin, zaś XVI Armii – pod Wołomin. Na południu rozpoczyna się okres oblężenia Lwowa przez 1. Armię Konną S. Budionnego. Przygotowując się do obrony stolicy podejmuje się szereg przedsięwzięć

poprawiających między innymi mobilność wojska. Do armii trafiają z instytucji cywilnych samochody osobowe i ciężarowy, które są wykorzystywane do przewozu oddziałów wojskowych. Korzysta się także z doświadczeń francuskich z czasów I wojny światowej.

13 sierpnia – Przedstawiciele korpusów dyplomatycznych opuszczają Warszawę. Pozostaje jedynie przedstawicielstwo USA i Włoch oraz nuncjusz apostolski. A. Jegorow otrzymuje z Moskwy rozkaz, aby przekazać M. Tuchaczewskiemu XII Armię i 1. Armię Konną. Na północnym teatrze działań wojennych bolszewicka IV Armia przy udziale ochotników niemieckich z Prus Wschodnich zdobywa Działdowo. Bolszewicy przekazują Niemcom Działdowo, które do 1914 roku było w granicach państwa niemieckiego, a na mocy pokoju wersalskiego z 1919 roku przekazane zostało Polsce. Toczą się walki o przełamanie I linii obrony pod Warszawą. W godzinach popołudniowych bolszewicy zdobywają Radzymin, położony 2 kilometry za pierwszą linią obrony. 14 sierpnia – W dzienniku Rzeczpospolita, w wydaniu porannym, zostaje opublikowany artykuł Stanisława Strońskiego „O cud Wisły”. W artykule autor przypomina sytuację wojskową z I wojny światowej, gdy pod Paryżem armia niemiecka została pokonana nad Marną przez wojska francuskie mimo posiadanej przewagi. Stroński kieruje również prośbę do osób niebędących na froncie, aby modliły się o dar zwycięstwa. Strona polska podejmuje próbę odbicia Radzymina przez 19. Dywizję Piechoty. Po chwilowym zajęciu miasta wojska polskie zostają zmuszone do wycofania się na pozycję wyjściową. Tego dnia ma miejsce bój pod Ossowem. W walce ginie kapelan żołnierzy-ochotników ks. Ignacy Skorupka z 236. Pułku Piechoty Armii Ochotniczej (przemianowany przed bojem na II

Batalion 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej). Na północy bolszewicka 10. Dywizja Kawalerii z III Korpusu Konnego Gaja forsuje małym oddziałem Wisłę pod Nieszawą. 5. Armia pod Modlinem przechodzi do kontrataku w kierunku na Nasielsk i Ciechanów. Zapada decyzja o wzmocnieniu siły ataku na Radzymin. Do walki rzucona jest polska 10. Dywizja Piechoty stacjonująca dotąd w koszarach w Jabłonnie (obecnie Legionowo). Oddziały z 10. Dywizji generała Lucjana Żeligowskiego zostają przewiezione do Nieporętu autobusami wynajętymi od miasta Warszawy. Pod Nieporętem dochodzi do walk z bolszewikami, którzy przekraczają nieobsadzone okopy II linii polskiej obrony na przedmościu warszawskim. W Radzyminie bolszewicy powołują Rewolucyjny Komitet (Rewkom), będący agendą TKRP.

15 sierpnia – Walki o Radzymin. W południe Polacy z udziałem czołgów zdobywają Radzymin, lecz ponownie muszą się z niego wycofać. Dopiero wieczorny atak doprowadza do zdobycia miasta, którego bolszewicy już nie są w stanie obronić. Około godziny 22 do Radzymina przyjeżdża generał J. Haller. Na północy zostaje zniszczona radiostacja dowódcy bolszewickiej IV Armii na skutek zagonu polskiej 8. Brygady Jazdy. Rozpoczyna się bój 18. Dywizji Piechoty o Sarnową Górę koło Ciechanowa. Wieczorem do Wyszkowa przybywają członkowie Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski – J. Marchlewski, F. Dzierżyński i F. Kon.16 sierpnia – Rusza uderzenie znad Wieprza. Polska IV Armia i część III Armii pod osobistym dowództwem J. Piłsudskiego uderzają na oddziały bolszewickiej Grupy Mozyrskiej, przełamując jej opór. Grupa manewrowa wchodzi w przestrzeń operacyjną na

tyły XVI Armii walczącej pod Warszawą. V Armia generała W. Sikorskiego kontynuuje kontrofensywę, po krwawych bojach pod Borkowem nad Wkrą, utrzymuje pozycję, a następnie przełamuje bolszewicki atak i kontratakiem wyzwala Nasielsk. Członkowie TKRP opuszczają Wyszków i powracają do Białegostoku. 15. Dywizja Kawalerii Gaja atakuje Włocławek. Bolszewicy ponoszą klęskę pod Lwowem i I Armia Konna S. Budionnego zostaje zmuszona do zaprzestania działań zaczepnych i przechodzi do obrony.

17 sierpnia – Po nocnych walkach pod Kołbielą 14. Dywizja Piechoty z grupy uderzeniowej przy współudziale 15. Dywizji Piechoty, broniącej dotąd Warszawy, wkracza do Mińska Mazowieckiego. Miasto zostaje zdobyte, a bolszewicka XVI Armia zmuszona jest ucieczki spod Warszawy. Następnie polskie oddziały zdobywają Kałuszyn, Siedlce i podchodzą do Janowa Podlaskiego.

18 sierpnia – Wysunięty na zachód III Korpus Konny Gaja otrzymuje rozkaz odwrotu spod Włocławka i powrotu pod Ciechanów. Bolszewiccy kawalerzyści kierują się do Płocka. Po walkach ulicznych i rabunku opuszczają miasto i odjeżdżają na północ. 

21 sierpnia – Bolszewicy opuszczają Sierpc. Na południu bolszewicka 8. Dywizja Kawalerii dociera do Stryja. Tym samym zbliża się do polskiego zagłębia naftowego w Borysławiu i czasowo przecina jedyne połączenie kolejowe na południu kraju, łączące Polskę z Rumunią i dalej z Węgrami. Tą linią kolejową przewożono węgierską amunicję dla walczących wojsk polskich.

22 sierpnia – Bitwa o Białystok. Polacy zdobywają miasto i blokują bezpośrednią, dogodną drogę odwrotu wycofującym się z Warszawy wojskom bolszewickim. III Korpus Konny Gaja osiąga Mławę, a nie mogąc zdobyć miasta, obchodzi je od południa. Pod Szydłowem bolszewicy masakrują szablami i saperkami polskich żołnierzy z batalionu 49. Pułku Piechoty.

24 sierpnia – Odcięci przez Polaków pod Kolnem i Grajewem bolszewicy z IV Armii i III Korpusu Konnego przechodzą do Prus Wschodnich.

25 sierpnia – Definitywne rozgromienie bolszewików nacierających na Warszawę. Klęska wojsk dowodzonych przez M. Tuchaczewskiego.

26 sierpnia – Po zakończeniu walk na północnym Mazowszu J. Piłsudski wydaje rozkaz do przegrupowania sił polskich z kierunku północnego (po osi natarcia Wieprz-Prusy Wschodnie) na wschodni.

30 sierpnia – J. Stalin wysyła pisma do Biura Politycznego w Moskwie, sugerując zaniedbania M. Tuchaczewskiego w prowadzeniu ofensywy lipcowej i sierpniowej, zarazem proponuje powołanie komisji do zbadania sprawy. W Krakowie zostaje poświęcony pociąg pancerny „Bartosz Głowacki”.

31 sierpnia – Pod Komarowem dochodzi do największej bitwy kawaleryjskiej w wojnie polsko-bolszewickiej i ostatniej na taką skalę w świecie. I Armia Konna zostaje pokonana. S. Budionny zostaje zmuszony do wycofania się na wschód, za Bug. 2 września – Przeniesienie polsko-bolszewickich rozmów pokojowych z Mińska do Rygi.

11 września – Po długich dyskusjach Rada Obrony Państwa ustala instrukcje dla polskiej delegacji udającej się na rokowania pokojowe z bolszewikami do Rygi, na czele której staje Jan Dąbski.

 21 września – Rozpoczynają się rozmowy pokojowe w Rydze.

12 października –  Podpisano w Rydze rozejm pomiędzy Polską a Rosją Sowiecką i Ukrainą Sowiecką.

17 października – Zmiany w delegacji polskiej w Rydze. Rozpoczynają się techniczne negocjacje, których rezultatem jest traktat pokojowy podpisany w Rydze 18 marca 1921 roku.

18 października – Zakończenie walk na froncie polsko-bolszewickim.