Jeszcze o społeczności żydowskiej

Napisano 1 grudnia 20212 grudnia 2021 przez cbk

Z uwagi na duże zainteresowanie tematyką żydowską, szczególnie po ostatniej prelekcji jak miała miejsce w CBK 20 listopada br., publikujemy kilka fotografii, na których widoczne są nieistniejące już obiekty będące własnością rodzin żydowskich a obok zdjęcia współczesne.

Nowa synagoga,1920r. Budynek mieszkalno-usługowy wybudowany w 1963r. w miejscu synagogi

Budowa nowej synagogi (po prawej) Widok obecny

Kamienice J. Jaruslawskiego ul. Zamkowa, fot. z 1910r. Widok obecny udostępnił J. Sekta ze zbiorów P. Loewe

Stary Rynek ze sklepami żydowskich kupców Widok obecny

Południowa pierzeja Angerburgerstrasse Widok obecny ul.Traugutta nr 53 sklep Brillinga, nr 55 A. Loewe

Prezentujemy dwie części programu „Uroczyste nabożeństwo z okazji konsekracji nowej synagogi w Rastenburgu w niedzielę, dnia 28 maja 1916“. Uroczystość rozpoczęła się preludium, po którym odśpiewano modlitwę „Jakże piękne są Twe namioty, Jakubie, Twe izby, Izraelu! („Jakubie, jakże piekne sa twoje namioty, mieszkania twoje Izraelu!“ – Księga Liczb-24,5). W mnogości Twych łask wstępuję w Twe progi, z szacunkiem skłaniam się przed Tobą w Twej świętej bożnicy…“ („Ja zaś dzięki obfitej Twej łasce, wejdę do Twojego domu, upadnę przed świętym przybytkiem Twoim przejęty Twoją bojaźnią“ – Ps. 5,8). Po odśpiewaniu modlitwy nastąpiło zapalenie Wiecznego Światła, wyjęcie Tory, procesja ze zwojami Tory, liturgia, schowanie Tory i modlitwa za cesarza i ojczyznę. Następnie śpiewy, modlitwa popołudniowa, znowu śpiewy, kazanie i modlitwa konsekracyjna, śpiewy końcowe i postludium (utwór instrumentalny stanowiący zwykle zakończenie jakiejś formy cyklicznej).

Program uroczystości

Poniżej zamieszczamy dokumenty magistrackie z 1816r. oraz pisma z lat 30. dotyczące mieszkańców Rastenburga pochodzenia żydowskiego. Materiały te są w tej chwili w zasobach Archiwum Państwowego w Olsztynie.

Wykaz żydowskich rodzin, które otrzymały obywatelstwo miasta Rastenburg – 22.10.1816r.

Podpisy nowych obywateli miasta

Pismo z 1933r. Niemieckiego Związku Żydowskich Żołnierzy Frontowych (Reichsbund jüdischen Frontsoldaten e. V.) do Leo Rynarzewskiego, przewodniczącego koła w Rastenburgu

Wykaz żydowskich abonentów używających szyldów i reklam na dzień 1 stycznia 1934r. Z terenu naszego powiatu są to osoby z Rastenburga/Kętrzyna (14 nazwisk: dr. Kaminski, Max Lewinneck, Eugen Isaksohn, Sally Bieber, Arthur Viktor, Bernhard Powisteitzki, Julian Philipp, Leo Rynarzewski, Isidor Brilling, Max Less i Adolph Loewe, Paul Hecht, Josef Katzki, Benjamin Epstein), Reszla (2 nazwiska: Erich Kinsky, Georg Israelski) i po jednej ze Srokowa (Max Grappe) i Wilkowa (J. Chodrowski).

Zachowały się także meldunki policyjne dotyczące przejmowania pożydowskich lokali mieszkalnych przez Niemców (np. budynek ze sklepem „Salamander” Sally Bieber przy Ritterstrasse przejął Max Gross, po wojnie był tam sklep z zabawkami „Miś” przy ul. Rycerskiej).

Meldunek policyjny z 6.02.1939r.

Meldunek policyjny z 15.06.1939r.

Poza tym publikujemy dokument działającej po II wojnie światowej w Nowym Jorku Amerykańskiej Federacji Żydowskiej na Centralną Europę (American Federation of Jews from Central Europe, Inc.), która wyliczyła wartość wspólnoty żydowskiej, tj. nowej synagogi na 40.000 marek, a religijne artykuły (Religious Articles) na 3000 marek (wg stanu na 11.09.1938r), natomiast cmentarz wyceniony został na 5000 marek.

Dokument z USA

I na zakończenie prezentujemy fotografię wycinanki z wyblakłym już hebrajskim tekstem, która została znaleziona w 1988r. podczas prac remontowych poddasza starej synagogi przy ul. Zjazdowej. Publikujemy też fotografię wykonaną wiosną 2015r. Podczas kładzenia polbruku na podwórzu posesji przy ul. Daszyńskiego 8 odkryto fundamenty synagogi spalonej w listopadzie 1938r., a następnie rozebranej. Serię zdjęć wykonał Maciej Waleszczyński, ówczesny uczeń Liceum Ogólnokształcącego im W. Kętrzyńskiego. Obecnie Maciej jest studentem historii (wraz ze specjalizacją nauczycielską) II stopnia na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania badawcze koncentrują się wokół historii społecznej XX wieku. W czerwcu 2021r. obronił pracę licencjacką pt. „Trzeba było zacząć od nas…”. Transformacja po 1989 roku opowiedziana przez elity z PGR-ów. Głównym źródłem były wywiady przeprowadzone ze świadkami historii z powiatu kętrzyńskiego. Poza tym prowadzi badania nt. historii ludności żydowskiej z Rastenburga. Laureat konkursu Fundacji Shalom o historii Żydów z Kętrzyna/Rastenburga. Dyrekcja CBK czyni starania, aby zaprosić Maćka na sobotnie spotkanie miłośników historii ziemi kętrzyńskiej. Jeśli dobrze pójdzie to zapewne 11 grudnia w siedzibie CBK Maciek opowie o swoich badaniach jak i dalszych losach mieszkańców pochodzenia żydowskiego, którzy musieli stąd wyjechać po 1938r. i osiedli w różnych krajach świata. Proszę śledzić naszą stronę internetową, jak i media. A stali uczestnicy zostaną powiadomieni pocztą mailową.