Zaproszenie na wycieczkę w ramach jubileuszowej edycji 30. Europejskich Dni Dziedzictwa

Fragment Kanału Mazurskiego – fot. Dariusz Brzozowski

Po wakacyjnej przerwie Centrum Biblioteczno – Kulturalne Powiatu Kętrzyńskiego zaprasza wszystkich miłośników historii naszej małej ojczyzny na kolejną wycieczkę samochodową. W sobotę 17 września o godzinie 10.00 spotykamy się na parkingu przy siedzibie Centrum przy ul. Pocztowej 11. Stamtąd pojedziemy zwiedzać północno – wschodnią część powiatu kętrzyńskiego, tereny gminy Srokowo. Najpierw pojedziemy na Diablą Górę (niemiecka nazwa Teufelsberg), jedną z najwyższych wzniesień powiatu (157 m n.p.m.), położoną między Srokowem a Leśniewem. Zwiedzimy tam stary, wiejski cmentarz ewangelicki założony na pruskim cmentarzysku w południowej części szczytu. Zobaczymy ruiny wieży widokowej, tzw. wieży Bismarcka oraz ruiny stanowiska stacji radiolokacyjnej obsługującej kwaterę Adolfa Hitlera w Wilczym Szańcu. A jeśli będzie słoneczna pogoda to oglądać będzie można fantastyczne krajobrazy okolicznych lasów, pól i jezior, a także wsie i pojedyncze gospodarstwa. U podnóża wzniesienia, od strony zachodniej zachwyca swą urodą Srokowo, z czytelnym układem urbanistycznym i odnowionym późnobarokowym ratuszem i wieżą gotyckiego kościoła, które stanowią charakterystyczną dominantę architektoniczną. Od strony wschodniej widoczna jest wieś Leśniewo i jezioro Rydzówka, a od południowej będzie można obserwować jezioro Sieleckie. W okresie kiedy drzewa pozbawione są liści i przy dobrej widoczności dostrzec można wieże kilku kościołów, np. w Czernikach, Karolewie, Windzie, czy Bacianach, a wytrwały obserwator odnajdzie wśród lasów betonowe zwaliska niedokończonej śluzy na Kanale Mazurskim.

Potem udamy się na leśny parking przy dawnej leśniczówce Oparczyska, nieopodal Kanału Mazurskiego na ognisko. Wcześniej będzie można obejrzeć dawne tzw. szańce szwedzkie po drugiej stronie Kanału, za drewnianym mostem.

Prosimy zatem zabrać ze sobą odpowiedni prowiant a zmotoryzowanych, którzy mają wolne miejsca o zabieranie tych niezmotoryzowanych.

 

Co będziemy zwiedzać:

Diabla Góra

Szczyt wzgórza był miejscem wykorzystywanym na różne cele. W II i III wieku po Chrystusie funkcjonowało tam cmentarzysko ludności bałtyckiej. W czasie badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 1884 – 1885 Georg Bujack, przewodniczący Królewieckiego Towarzystwa Starożytności „Prussia” odkrył ponad 100 obiektów archeologicznych. Mimo dużego zniszczenia odkopano tam 64 groby ciałopalne, w tym 62 z urnami popielnicowymi. W grobach występowały różne przedmioty codziennego użytku z żelaza i brązu: narzędzia, ozdoby, broń, metalowe części uprzęży. Na początku XIX w założono tam cmentarz.

Poza tym Diabla Góra z racji położenia pełniła funkcje ważnego punktu strategicznego (wzgórze górowało nad okolicą). Jako pierwszy docenił to pruski król Fryderyk Wilhelm III, który w 1802r. wysłał do ówczesnego Drengfurtu (obecnie Srokowa) księcia Ferdynanda, aby ten osobiście ocenił możliwość budowy umocnień. Trzy lata później pułkownik von Pfuhl wykonał dokumentację kartograficzną okolic. Jednak okres wojen napoleońskich i śmierć księcia Ferdynanda nie pozwoliły na realizację planów budowy fortyfikacji. Na Diablej Górze w 1805r. miał swoją główną kwaterę generał von Ruchel, a w styczniu 1807r. przez pięć dni stacjonował tam generał Lestocq.

Działania okresu I wojny światowej w 1914r. nie ominęły wzgórza. Już 24 sierpnia 1914r. do Drengfurtu (Srokowa) wkroczyły oddziały rosyjskie (opuścili miasto 6 września). W wyniku zmiany sytuacji na froncie, po rozbiciu w południowej części Prus rosyjskiej armii dowodzonej przez gen. Samsonowa, 31 sierpnia Rosjanie zaczęli budować umocnienia na szczycie. Ich artyleria ostrzeliwała okoliczne miejscowości, czyniąc liczne szkody. Bitwa artyleryjska o zdobycie pozycji na wzgórzu rozpoczęła się 3 września około godziny 8 rano i trwała ok. 6 godzin. Na zdobytych umocnieniach rosyjskich ustawiono niemiecką artylerię, która prowadziła ostrzał innych pozycji zajmowanych jeszcze przez Rosjan. Na temat tych walk napisała wspomnienia Sally Siegfried, żona ówczesnego właściciela majątku Jegławki, który też był ostrzeliwany, podobnie jak pobliskie Skandławki, wchodzące w skład dóbr rodziny Siegfried.

 

Wieża widokowa znajduje się na szczycie Diablej Góry i zwana jest wieżą Bismarcka. Obiekt ten został wybudowany z inicjatywy mieszkańców Drengfurtu dla upamiętnienia postaci „żelaznego kanclerza” w 1902r. Zbiórkę pieniędzy na ten cel rozpoczęto w 1899r. w czasie Świąt Wielkanocnych podczas wystawy afrykańskiej broni i przedmiotów codziennego użytku prezentowanej w miejscowym ratuszu. Kolejne zbiórki przeprowadzono 19 sierpnia 1899r. w czasie festynu w ogrodzie hotelarza Wernera i 29 lipca 1900r. podczas kolejnego letniego festynu. Oprócz dobrowolnych wpłat na ten cel były także dary rzeczowe. Większość kamieni na budowę dostarczył właściciel majątku w Silcu. Resztę dostarczyli właściciele innych majątków m.in. Sińca (Langenstrassen) i Solanki (Rosenow). Żwir pochodził z Księżego Dworu, a 1000 cegieł ofiarował hrabia Eulenburg, właściciel Prosny. Projekt wykonał powiatowy inspektor budowlany Heinrich Bergmann (1854-1906), pracownik starostwa w Rastenburgu (był także projektantem kościoła w Karolewie). Za wzór do posłużyła mu Kolumna Bismarcka z Rudolfstad. Teren pod budowę odkupiono od miejscowego kupca Maeckelburga. Budowę prowadziła firma budowlana Heinricha Modrickera z Rastenburga (ob. Kętrzyn). Kamień węgielny położono 19 października 1901r. a 13 czerwca 1902r. budowę uroczyście zakończono. Wiosną 1904r. rozpoczęto prace nad wykonaniem założeń ogrodowych wokół wieży. W tym celu rok później odkupiono działkę, na której zasadzono krzaczastą odmianę jodły. W czasie działań wojennych w 1914r. sama budowla nie została uszkodzona, jedynie drzwi wejściowe zostały zniszczone wybuchem granatu. Przez długie lata 1 kwietnia odbywały się tam uroczystości w dzień urodzin  Bismarcka.

Wieża przypominająca swoim wyglądem  wieże obronne średniowiecznych zamków przetrwała do dnia dzisiejszego w stanie ruiny. Ukryta w lesie, mimo zniszczeń, może wzbogacać ofertę turystyczną naszego powiatu. Jako wieża widokowa powinna zostać otoczona opieką jako jeden  z niewielu zachowanych przykładów architektury. Staraniem członków Towarzystwa Miłośników Ziemi Kętrzyńskiej im. Zofii Licharewej w 2006r. została wpisana do rejestru zabytków.

Niedaleko wieży, od strony zachodniej, oglądać można resztki pomnika wystawionego przez mieszkańców Drengfurtu (ob. Srokowa) w 1924r. ku czci żołnierzy z 37 dywizji piechoty. Natomiast od strony wschodniej na łące zachowały się betonowe ślady stanowiska stacji radiolokacyjnej z okresu II wojny światowej.

 

Kanał Mazurski został zaplanowany jako sztuczne połączenie mazurskiej sieci dróg wodnych z Królewcem. Miała to być budowla z oryginalnymi rozwiązaniami technicznymi i wkomponowana w środowisko naturalne. Jego budowę rozpoczęto w 1911r., prace przerwał wybuch wojny w 1914r. Zostały one wznowione w 1934r. i ostatecznie przerwane w 1942r. (łączna długość kanału wynosi 51 km, z czego na terenie Polski 22 km, a różnica poziomów wód pomiędzy jeziorem Mamry i rzeką Łyną wynosi 111,2 m). Na kanale znajduje się 10 śluz i 2 jazy o ręcznym napędzie mechanizmów, z czego na terenie powiatu jaz znajdują się w Leśniewie, a śluzy w Leśniewie Górnym, Leśniewie Dolnym i Bajorach Małych (nieukończona).

Opr. Tadeusz Korowaj

Leśniewo-cmentarz, fot. Tadeusz Korowaj

Widok z Diablej Góry na Leśniewo, po lewej komin cegielni – reprodukcja z albumu „Powiat kętrzyński w starych pocztówkach”

Panorama Srokowa z Diablej Góry – reprodukcja z albumu „Powiat kętrzyński w starych pocztówkach”

Wieża widokowa – reprodukcja z albumu „Powiat kętrzyński w starych pocztówkach”

Wieża widokowa – stan obecny

Pomnik nieopodal wieży ufundowany po I wojnie światowej przez mieszkańców Srokowa w podzięce żołnierzom 37 DP za wyzwolenie z rąk okupantów rosyjskich w 1914r.- fot. udostępniła Edith Kaes