Wycieczka śladami historii powiatu kętrzyńskiego

Napisano 6 września 20218 września 2021 przez cbk

Po wakacyjnej przerwie Centrum Biblioteczno – Kulturalne Powiatu Kętrzyńskiego zaprasza miłośników historii naszej małej ojczyzny na kolejną samochodową wycieczkę. Zbiórka wszystkich zainteresowanych w sobotę 11 września o godz. 10.00 na parkingu przy ul. Pocztowej 13. Trasa wycieczki obejmuje Drogosze (kościół i pałac) i Parys (kościół). Potem dokończymy zwiedzanie zespołu parkowo-pałacowego w Galinach (w lipcu zastała nas ulewa). Osoby mające wolne miejsce w samochodzie, tradycyjnie zabierają osoby niezmotoryzowane. Poniżej garść informacji o zwiedzanych obiektach. Zapraszamy

RZYMSKOKATOLICKI KOŚCIÓŁ MATKI BOŻEJ OSTROBRAMSKIEJ W DROGOSZACH

Do 1945r. w skład obecnej miejscowości Drogosze (niem. Gross Wolfsdorf – Dönhoffstadt) wchodziły wieś i majątek. Pierwsza jako wieś Gross Wolfsdorf, którą otrzymał od Zakonu w 1361r. Konrad von Wolfsdorf i od jego nazwiska pochodzi pierwotna nazwa. Drugą część miejscowości z majątkiem, gdzie od 1725r. rodzina Dönhoff wybudowała zespół pałacowy, nazywano do 1945r. Dönhoffstadt, czyli Miasto Dönhoffów. Po ostatniej wojnie, aż do końca lat 80. XX wieku, część wsi nazywała się Wilkowo Wielkie. Gotycki kościół wzniesiony został pod koniec XIV wieku. Zorientowany obiekt zbudowano z cegły w wątku gotyckim, jedynie do budowy – dostawionej od północy – zakrystii użyto kamieni polnych. Dobudowana od zachodu wieża posiada w każdej elewacji po trzy tynkowane blendy na dwóch poziomach, zamknięte ostrołukowo, podobnie jak otwory okienne typowe dla gotyku. Z uwagi na zły stan, kościół został w 1593r. poddany gruntownemu remontowi przez Ludwiga von Rautera (1542-1614), właściciela wsi, pierwszego znaczącego donatora kościoła. Podwyższono wtedy wieżę zwieńczoną wysmukłym hełmem, pokrytym początkowo gontem, a obecnie blachą oraz przebudowano szczyt wschodni. Wyposażono również wnętrze. Pod kruchtą znajduje się zamurowana obecnie krypta grobowa, w której do dzisiaj znajdują się trumny z doczesnymi szczątkami członków rodziny Rauter. Treść epitafium Ludwiga i jego żony Marii z domu Roelhausen zawierała informację, że wspólnie przeżyli 25 lat, on zmarł 15 października 1614 r. w wieku 72 lat, a ona 29 stycznia 1602r. w wieku 52 lat. W posadzce przed ołtarzem leży płyta nagrobna Ludwiga Rautera, którą jeszcze za życia zaprojektował według widzianego przez siebie w Jerozolimie Grobu Pańskiego. Jej środkową część przedzielały na cztery kwadratowe pola mosiężne listwy. W lewym, górnym polu znajdowało się osiem herbów krewnych jego żony z rodu von Roelshausen, a w prawym odpowiednio osiem herbów rodu von Rauter. Ponad pierwszym polem tekst nagrobny z listu św. Pawła do Rzymian (6,8): „Otóż, jeżeli umarliśmy razem z Chrystusem, wierzymy, że z Nim również żyć będziemy”. W trzecim polu umieszczono czaszkę, klepsydrę oraz tekst „Quis evadet?”, co oznacza: „Któż tego uniknie?”. Czwarte pole zostało uzupełnione tekstem żałobnym dopiero po 1614r., który w formie wierszowanej łacińskiej inskrypcji informował o zasługach: „Ludwik cieszący się poważaniem za sprawą cenionych cnót i dzielności,/Szlachcic pruski zrodzony z rodu Rauter,/Który jako młodzieniec odwiedził rozmaite ziemie i morza/(i miejsca, które, Ty Chryste, jako człowiek i jako Bóg, dotykałeś/Swoimi stopami), teraz będąc już w podeszłym wieku/Cieszy się, że życzliwymi radami wspiera ojca ojczyzny./Dyktuje on prawo swoim mieszkańcom Prus z na wpół zburzonego zamku,/Który otrzymał szlachetną nazwę od księcia brandenburskiego./ On też dzięki ofiarowanym kwotom wystawił ten zbór,/ jako owczarnię dla Ciebie, Chryste, i jako miejsce spoczynku dla siebie./Weź, Odkupicielu, w obronę Swoje owieczki i owczarnię!/Strzeż zawsze, Chryste, szczątków pobożnych umarłych!”. Opisana płyta nagrobna w większej części zasłonięta jest obecnie przez ołtarz posoborowy. Kolejnym darczyńcą był hrabia Achatius zu Dohna (1603-1650), który spoczywa w krypcie pod kruchtą wraz z żoną Marią Dorotą z domu Truchsses von Wetzhausen, a na północnej ścianie wisi poświęcona jemu tablica memoratywna. W 1742r. dobudowano do korpusu od północy kaplicę grobową, w której spoczął budowniczy pobliskiego pałacu i donator kościoła, hrabia Bogusław Fryderyk von Dönhoff. Był to zasłużony dla Polski ród pruski przybyły w XIII wieku z Westfalii, np. Anna Dönhoff była matką polskiego króla Stanisława Leszczyńskiego. Na frontonie kaplicy zachowało się jego popiersie z rodowym herbem autorstwa Johanna Heinricha Meissnera z Gdańska, a w zwieńczeniu alegoryczne posągi. Po prawej stronie wewnątrz kościoła zachowała się zabudowana i rozsuwana empora z 1788r. W XIX wieku kościół został odremontowany, a nowy ołtarz i ambonę ufundowała w 1835r. hrabina Angelika zu Dohna. Ostatnimi patronami kościoła byli członkowie szlacheckiej rodziny Stolberg-Wernigerode. W 1890r. hrabia Udo Stolberg-Wernigerode ufundował tablicę poświęconą pamięci członków rodziny Dönhoff. Wmurowana została do północnej ściany korpusu i zachowała się do dzisiaj o treści: „Pamięci tu spoczywającym hrabiom von Dönhoff z Drogosz, Udo hrabia zu Stolberg”. Po 1945r. wyposażenie kościoła zostało rozproszone, np. posągi z epitafium rodziny Rauter, pochodzące z 3. ćwierci XVI wieku, znajdują się obecnie w muzeum w Lidzbarku Warmińskim. Kolejne remonty w latach 60. i 70. XX wieku dały w efekcie wnętrze pozbawione elementów pierwotnych, a wyposażenie, czyli ambona, ołtarz i organy zaginęły. Pozostał tylko prospekt organowy. Największy z dzwonów, ufundowany w 1735r. przez Bogusława F. von Dönhoff, wisi dzisiaj w kościele mariackim w Winsen nad rzeką Luhe w Dolnej Saksonii. Nad drzwiami wejściowymi zachował się napis z Ewangelii św. Jana (3,16): „Albowiem tak Bóg umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy kto w Niego wierzy nie zginął, ale miał żywot wieczny”.

Drogosze-kaplica rodziny Doenhoff

Drogosze-empora sprzed 1945r., fot. udostępniła Edith Kaes

Drogosze-chór sprzed 1945r., fot. udostępniła Edith Kaes

Drogosze-chór obecnie

PAŁAC W DROGOSZACH

W 1361r. Zakon nadał tereny dzisiejszej wsi Konradowi von Wolfsdorf, stąd pierwotna nazwa miejscowości (Gross Wolfsdorf, po 1945r. Wilkowo Wielkie, które połączono z Drogoszami w 1988r.). Następnymi właścicielami od 1477r. byli członkowie szlacheckiej rodziny von Rautter. Wnuk pierwszego z rodu, Ludwig zbudował w latach 1596-1606 rezydencję, zapewne w stylu późnego renesansu, ufortyfikowaną murami i bastionami. Dwór ten spłonął w 1696r. od pioruna i w 1711r. został rozebrany. jako wiano majątek ten przeszedł pod koniec XVI w. na pochodzącą z Westfali szlachecką rodzinę von Dönhoff, zasłużoną także w historii Polski. Hrabia Bogusław Fryderyk von Dönhoff wybudował po rozebraniu starego dworu nowy pałac, nadając w 1716r. tej części miejscowości nazwę Dönhofstädt. Wnuk Bogusława (zmarł w 1809r.) miał 5 córek i syna Stanisława Ottona, który jako student zginął w 1816r. w Getyndze. W ten sposób poszczególne posiadłości rodu przeszły na córki, które poprzez losowanie podzieliły dobra między siebie. Angelika po mężu Dohna-Lauck wylosowała Drogosze, które przekazała swej siostrzenicy, owdowiałej hrabinie Mariannie zu Stolberg Wernigerode. Przekształciła Drogosze w fideikomis swojemu najstarszemu synowi Udo (1840-1910), który w 1884r. ufundował w kaplicy pałacowej, z charakterystycznymi oknami neogotyckimi, dwa symboliczne sarkofagi, z wyrzeźbionymi w marmurze, leżącymi postaciami Stanisława Ottona i Angeliki. Sarkofagi zachowały się do dnia dzisiejszego. Ostatnim właścicielem Drogosz był zmarły w 1948r. hrabia Albrecht zu Stolberg-Wernigerode. Pałac zbudowany został w latach 1710-14 przez Johna von Collas według planów architekta Jean de Bodt na zlecenie hrabiego Bogusława. Korpus główny 13-osiowy, przejęty został w całości z pałacu Friedrichstein. Projektant przedłużył bryłę o 6-osiowe skrzydła boczne, tak że powstał pałac o najdłuższej elewacji w Prusach Wschodnich, długości prawie 100 m. Na korpusie głównym dach mansardowy z lukarnami, a nad skrzydłami bocznymi dwuspadowy. Na osi fasady 4-kolumnowy portyk o stylizowanych jońskich kolumnach, zwieńczonych trójkątnym tympanonem. Przed portykiem podjazd wzniesiony w 1785r. W elewacji ogrodowej, południowej jest 3-osiowy, ryzalit środkowy, w którym trzecią kondygnację stanowi facjata w dachu z podziałem lizenami i zwieńczony trójkątnym tympanonem. Ryzalit, korpus i skrzydła pałacu podzielone są pilastrami o stylizowanych jońskich głowicach. jest to jedna z najpiękniejszych siedzib szlacheckich na terenie Warmii i Mazur. Wokół pałacu rozciąga się park krajobrazowy typu angielskiego ze stawami. W latach 1954-1991 pałac użytkowany był jako ośrodek szkolenia traktorzystów. Obecnie własność prywatna.

Drogosze – pałac

RZYMSKOKATOLICKI KOŚCIÓŁ MATKI BOŻEJ NIEUSTAJĄCEJ POMOCY W PARYSIE

W krajobrazie Parysa (niem. Paaris) dominuje kościół z wieżą o wysokości 30 m. Jego budowę rozpoczęto zaraz po lokacji, w latach 1370-1380 wzniesiono część wschodnią, a ok. 1400r. został powiększony o część zachodnią. Na początku XV wieku postawiono wieżę zdobioną blendami i uskokowymi sterczynami. Otwory okienne zwieńczone łukiem ostrym opracowane są w cegle, podobnie jak portal wejściowy. Korpus kościoła zbudowany jest z kamieni polnych oraz z cegieł o wątku gotyckim, których użyto do budowy wieży, przypór i dostawionych od północy kruchty i zakrystii. Kościół był odnawiany w 1599r., a następnie w 1703r. Wtedy nadano mu barokową ornamentykę, szczególnie widoczną w części szczytowej elewacji wschodniej. Z tego też okresu pochodzi ołtarz, który wykonany został w 1700r. W warsztacie rzeźbiarskim Isaaca Riga z Królewca, autora wielu ołtarzy i ambon w kościołach wschodniopruskich. Obrazy namalował johann Müller; w centralnej części Ukrzyżowany Zbawiciel, a obok niego czterej ewangeliści w ujęciu symbolicznym. Byli to kolejno od lewej: Mateusz (symbol-chłopiec), Marek (symbol-lew), Łukasz (symbol-byk) i jan (symbol-orzeł). W zwieńczeniu ołtarza przedstawiony był Baranek Boży, nad nim Chrystus Błogosławiący, po lewej stronie Mojżesz z tablicami prawa, a po prawej jan Chrzciciel. Wnętrze kościoła odnawiane było w 1890r. Po 1945r. w ołtarzu zmieniono obrazy, a dominuje postać patronki kościoła. Na szczycie wieży zachował się jeden mosiężny dzwon odlany w Królewcu w 1605r. w ludwisarni Marcusa Ulmana. Drugi dzwon z 1733r. odlany przez Georga Bernharda Kindera z Królewca, został w 1942r. zdemontowany na cele wojenne, ale szczęśliwie zachował się i od 1952r. wisi w kościele ewangelickim w Rethen koło Hanoweru. Przy kościele rośnie zabytkowa lipa, pod którą – według legendy – odpoczywał Napoleon w czasie wyprawy w 1812r. na Rosję. W rzeczywistości przechodziły tędy wojska napoleońskie.

Opr. Tadeusz Korowaj